Wyprysk kontaktowy

Spis treści:

1. Różnice między odczynami toksycznymi i alergicznymi
2. Nasilenie reakcji toksycznej
3. Objawy kliniczne
4. Przewlekłe zapalenie skóry rąk z podrażnienia
5. Wyprysk kontaktowy alergiczny
6. Najczęstsze źródła alergenów
7. Diagnostyka
8. Profilaktyka
9. Leczenie miejscowe
10. Leczenie ogólne

Wyprysk kontaktowy z podrażnienia występuje znacznie częściej niż alergiczne kontaktowe zapalenie skóry, gdyż pojawia się u każdej osoby narażonej na działanie substancji drażniącej.

Różnice między odczynami toksycznymi i alergicznymi

Nasilenie reakcji toksycznej

zależy od rodzaju substancji działającej na skórę i czasu ekspozycji, a także od odporności skóry. Właściwą odporność zapewnia skórze prawidłowo funkcjonująca bariera, którą stanowi płaszcz lipidowy i warstwa rogowa naskórka.

Czynniki drażniące

Skóra twarzy, narządów płciowych i okolic wyprzeniowych jest bardziej wrażliwa niż skóra dłoni i stóp. Obecność licznych mieszków włosowych może ułatwiać penetrację substancji toksycznych do skóry właściwej, natomiast wydzielina gruczołów potowych i łojowych działa ochronnie.

Objawy kliniczne

Wyprysk kontaktowy może mieć charakter ostry lub przewlekły, w zależności od nasilenia objawów zapalnych. W wyprysku ostrym występują nasilone zmiany rumieniowe, na podłożu których mogą pojawiać się grudki i pęcherzyki. W okolicy oczodołów i narządów płciowych dominują objawy obrzękowe i zapalne. Z czasem dochodzi do powstania nadżerek, strupów i złuszczania. Zmiany długotrwałe są pogrubiałe z wyraźną lichenizacja (pobruzdowanie powierzchni). Ogniska są niewyraźnie odgraniczone od otoczenia i w zależności od nasilenia objawów może im towarzyszyć świąd, pieczenie lub ból.

Przewlekłe zapalenie skóry rąk z podrażnienia

Przewlekła ekspozycja na substancje drażniące i wysuszające (woda, oleje, chemikalia, cement, smoła) powoduje zniszczenie bariery naskórkowej i przewlekły, o niewielkim nasileniu, stan zapalny skóry. Również częste używanie rękawiczek gumowych może być przyczyną wysuszenia i mechanicznego uszkodzenia skóry. Najbardziej narażeni są pacjenci ze skazą atopową oraz osoby ze skórą suchą i wrażliwą. Częste mycie rąk sprzyja nasilaniu zmian. Zapalenie skóry powstaje jako reakcja na skumulowane działanie różnych substancji drażniących.

Zagrożonymi grupami zawodowymi są gospodynie domowe, fryzjerzy, pielęgniarki, mężczyźni zatrudnieni w budownictwie, mechanicy, kucharze. Zmiany obejmują przede wszystkim grzbietową powierzchnię rąk oraz przedramion z większym nasileniem zmian na kończynie dominującej. Występowanie zmian po stronie dłoniowej sugeruje raczej wyprysk potnicowy lub alergiczne kontaktowe zapalenie skóry. Zmiany są zwykle zapalne, w fazie ostrej występuje nasilony rumień i obrzęk. Zmiany są rozsiane lub mają nieostre granice.

Mogą występować pęcherze i strupy. Zmiany trwające dłużej mają charakter rumieniowy z hyperkeratozą, złuszczaniem i lichenizacją, czasem z rozpadlinami. Często towarzyszy im świąd. Może dojść również do uszkodzenia łożyska paznokciowego i dystrofii paznokci. Zmiany mogą być ograniczone wyłącznie do palców rąk w przypadku kontaktu z substancją toksyczną w trakcie wykonywania precyzyjnych czynności. Zmiany obejmują wyłącznie okolice skóry eksponowane na działanie czynników drażniących. Schorzenie jest nawracające i ma przewlekły przebieg. Poprawa następuje zwykle podczas weekendów i wakacji.

Wyprysk kontaktowy alergiczny

Częstość występowania w populacji szacuje się na około 1-10%. Schorzenie to rozwija się w przebiegu uczulenia na jedną lub kilka substancji chemicznych. Dochodzi do rozwoju typowej reakcji alergicznej typu IV (wg Gella i Coombsa).

wyprysk kontaktowy fot. pantherstock

W fazie indukcji dochodzi do prezentacji alergenu układowi odpornościowemu, co wywołuje kaskadę reakcji immunologicznych prowadzących do powstania populacji limfocytów pamięci, które będą rozpoznawać ten alergen przy ponownej ekspozycji.

W fazie ujawniania dochodzi do wystąpienia odczynu zapalnego. Reakcja pojawia się najczęściej po kilku - kilkunastu godzinach i może występować również poza miejscem kontaktu z alergenem.

Najczęstsze źródła alergenów

Diagnostyka

W celu ustalenia czynnika wywołującego zapalenie skóry konieczne jest dokładne zebranie wywiadu i wykonanie testów płatkowych (kontaktowych). Testy kontaktowe polegają na nanoszeniu znanej ilości substancji na skórę. U osób uczulonych dochodzi do rozwoju odczynu skórnego

Profilaktyka

Podstawowe znaczenie w zapobieganiu odczynom zapalnym ma unikanie ekspozycji na substancje drażniące i alergeny. Należy stosować kremy i rękawiczki ochronne. Ponadto niezwykle ważna jest regeneracja bariery naskórkowej. Zalecane jest unikanie mydeł i stosowanie do mycia preparatów o pH obojętnym lub lekko kwaśnym, a także częste stosowanie emolientów (preparatów nawilżająco-zmiękczających) do codziennej pielęgnacji. 

Leczenie miejscowe

Kluczowe znaczenie ma dobór odpowiedniego podłoża substancji leczniczej. Na zmiany pęcherzykowe i sączące stosujemy preparaty w postaci płynnej i półpłynnej, na suche, łuszczące – maści. Dobór preparatu powinien uwzględniać również okolicę ciała. Najczęściej stosowanymi substancjami leczniczymi są kortykosteroidy. Szybko hamują świąd i łagodzą objawy reakcji zapalnej. W przypadku zmian zakażonych stosuje się preparaty łączone z antybiotykami. W przypadku zmian hyperkeratotycznych z lichenifikacją i złuszczaniem stosuje się preparaty keratolityczne zawierające mocznik i kwas salicylowy, a także dziegcie.

Leczenie ogólne

W przypadku zmian ograniczonych często nie jest ono potrzebne. Leczenie ogólnego konieczne jest w nasilonym ostrym alergicznym wyprysku kontaktowym, zwłaszcza przy zajeciu większej powierzchni. Podaje się wówczas leki przeciwhistaminowe i glikokortykosteroidy.