Reklama:

Co ogranicza skuteczność tabletki antykoncepcyjnej?

mgr Beata Surowiec

Ten tekst przeczytasz w 8 min.

Co ogranicza skuteczność tabletki antykoncepcyjnej?

medforum

Różne metody antykoncepcji

Skrupulatne przestrzeganie zasad przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych oraz umiejętność postępowania w sytuacjach mogących ograniczać skuteczność metody, pozwala na pełne zachowanie działania doustnej antykoncepcji hormonalnej. W artykule przedstawiono najczęściej popełniane błędy oraz czynniki mające znaczący wpływ na zmniejszenie skuteczności metody.

Reklama:

Tabletka antykoncepcyjna - jak stosować, jak zażywać

Wśród najistotniejszych zasad stosowania doustnej antykoncepcji hormonalnej, zapewniających skuteczny efekt antykoncepcyjny, jest przestrzeganie odpowiedniej długości przerwy w zażywaniu tabletek antykoncepcyjnych pomiędzy kolejnymi opakowaniami (PFI – pill-free interval). Należy pamiętać o tym, iż przerwa ta nie może być dłuższa aniżeli 7 dni. Każde wydłużenie PFI może spowodować powrót aktywności jajników i wystąpienie jajeczkowania.

Pominięcie tabletki z końca opakowania i rozpoczęcie kolejnego w dniu, który zawsze je rozpoczyna, automatycznie wydłuża przerwę pomiędzy zażyciem ostatniej tabletki z aktualnego, a pierwszej z kolejnego opakowania. Taka sama sytuacja pojawia się w przypadku pominięcia tabletki z początku opakowania. Opóźnienie rozpoczęcia kolejnego opakowania stwarza większe ryzyko obniżenia skuteczności metody. W przypadku pominięcia tabletek z końca opakowania, w celu utrzymania odpowiedniego zabezpieczenia, nie należy robić przerwy, lecz bezpośrednio rozpocząć kolejne. Nie ma wówczas potrzeby stosowania dodatkowego zabezpieczenia. Pominięcie tabletki ze środka opakowania stanowi mniejsze zagrożenie. Opóźnienie zażycia tabletki mniejsze niż 12 h nie spowoduje zaburzenia skuteczności antykoncepcyjnej, jednak jeżeli przekracza ono 12 h skuteczność antykoncepcji może ulec zmniejszeniu. W większości preparatów dla zachowania skutecznej antykoncepcji koniecznych jest 7 dni niezaburzonego przyjmowania leku.

Duże znaczenie dla skuteczności metody ma również tzw. okres półtrwania środka, czyli okres, przez jaki przyjęty hormon utrzymuje się w organizmie i skutecznie zabezpiecza przed ciążą. Im dłuższy okres półtrwania, tym skuteczniejsze zabezpieczenie antykoncepcyjne, szerszy margines bezpieczeństwa, gdy kobieta zapomni zażyć pigułkę. Okres ten uzależniony jest od rodzaju zażywanego preparatu.

Tabletka antykoncepcyjna - zaburzenia wchłaniania

Czasami zdarzają się sytuacje, w których może dojść do zaburzenia wchłonięcia przez organizm odpowiedniej dawki hormonów znajdujących się w tabletce antykoncepcyjnej. Do najczęściej spotykanych należą zaburzenia żołądkowo-jelitowe, które towarzyszą często różnym chorobom, o przebiegu ostrym lub przewlekłym, przewodu pokarmowego. Większość zawartego w tabletce dwuskładnikowej progestagenu wchłania się, natomiast estrogen ulega wstępnemu metabolizmowi, w górnym odcinku jelita cienkiego. Następnie hormony przedostają się do wątroby, gdzie ulegają dalszemu metabolizmowi. Zaburzenia flory bakteryjnej przewodu pokarmowego, a w szczególności jelita cienkiego mogą spowodować zaburzenie wchłaniania hormonów oraz wstępnego ich metabolizmu.

Znaczne upośledzenie prawidłowego wchłaniania leku zdarza się także w przypadku chorób, którym towarzyszą wymioty lub biegunki. Organizm nie wchłania wówczas odpowiedniej dawki hormonów, co może stać się przyczyną niedostatecznego zabezpieczenia przed niepożądaną ciążą. W związku z tym, jeżeli dojdzie do wymiotów w krótkim czasie po zażyciu tabletki antykoncepcyjnej (przyjmuje się, że czas wchłonięcia się leku wynosi ok. 3 godziny) istnieje ryzyko, iż tabletka nie zdążyła się wchłonąć. Należy ją wówczas traktować jako „straconą” i do końca opakowania zabezpieczać się dodatkowo innymi sposobami. Nie należy wówczas przyjmować kolejnej tabletki tak, jak w przypadku jej pominięcia. Nie ma bowiem pewności jaka część leku już się wchłonęła. W przypadku, gdy nasuwa się podejrzenie, że wchłanianie tabletki antykoncepcyjnej mogło zostać w jakikolwiek sposób zaburzone należy dodatkowo zabezpieczyć się innymi dostępnymi środkami jak np. prezerwatywa lub też globulki dopochwowe.

Tabletka antykoncepcyjna - objawy nieporządane

Jeżeli biegunki i wymioty zdarzają się często w trakcie przyjmowania tabletek antykoncepcyjnych, można przypuszczać, iż objawy te mogą być reakcją na przyjmowane hormony. Wówczas może okazać się konieczna zmiana preparatu hormonalnego lub też całkowita rezygnacja z tej formy antykoncepcji i zastąpienie jej inną. W przypadku, gdy kobieta choruje na przewlekłe choroby przebiegające z zaburzeniem wchłaniania należy przed podjęciem decyzji o doustnej antykoncepcji hormonalnej koniecznie poinformować o tym swojego lekarza.

Leki będące induktorami enzymów wątrobowych, powodując tym samym zwiększoną eliminację hormonów przez wątrobę, mogą obniżać działanie antykoncepcyjne tabletek. Interakcje lekowe prowadzące do zwiększonego klirensu hormonów płciowych mogą prowadzić do wystąpienia krwawienia w trakcie cyklu oraz do nieskuteczności antykoncepcji. Maksymalną indukcję enzymów obserwuje się najczęściej dopiero po upływie 2-3 tygodni stosowania leków i czasami może ona utrzymywać się nawet do 4 tygodni od zaprzestania leczenia. W tym okresie konieczne jest stosowanie dodatkowych metod mechanicznych.

Po zakończeniu leczenia lekami będącymi silnymi induktorami enzymatycznymi, wątroba powraca do prawidłowej zdolności wydzielniczej dopiero po około czterech tygodniach. Okres, po jakim można ponownie bezpiecznie stosować tabletki antykoncepcyjne uzależniony jest od rodzaju stosowanego leku oraz od długości leczenia. Przyjmowanie leków wpływających na indukcje enzymów wątrobowych nie wpływa na obniżenie skuteczności tabletek antykoncepcyjnych jednoskładnikowych (minipigułka progestagenowa).

Skuteczność doustnej antykoncepcji hormonalnej - pigułka antykoncepcyjna w praktyce

Skuteczność doustnej antykoncepcji hormonalnej w największym stopniu mogą obniżać, poprzez indukowanie enzymów wątrobowych, następujące grupy leków:

  • Leki przeciwdrgawkowe - Barbiturany, Fenytoina, Prymidon, Karbamazepina, Okskarbazepina,  Topiramat
  • Leki przeciwgruźlicze - Pochodne Ryfampicyny
  • Leki przeciwgrzybicze - Gryzeofulwina
  • Antybiotyki o szerokim spektrum działania: Penicyliny, Ampicylina i pochodne, Tetracykliny,  Cefalosporyny
  • Inne - Rytonawir

Skuteczność tabletek antykoncepcyjnych może również zostać zmniejszona podczas jednoczesnego stosowania ziołowych preparatów dziurawca zwyczajnego. Składniki dziurawca indukują enzymy metabolizujące preparaty hormonalne. Działanie to może się utrzymywać nawet do 2 tygodni od zaprzestania przyjmowania dziurawca. Skuteczność antykoncepcji może być zmniejszona także przez antybiotyki, jak również środki silnie przeczyszczające niszczące florę bakteryjną jelita.

Zapewnienie najwyższej skuteczności tabletek antykoncepcyjnych, możliwe jest nie tylko dzięki przestrzeganiu podstawowych zasad ich przyjmowania, ale również znajomości sytuacji, które mogą tą skuteczność obniżyć oraz umiejętności postępowania w takich sytuacjach. Niewątpliwie najlepszym przewodnikiem jest ulotka informacyjna producenta preparatu hormonalnego, w której zawarte są najistotniejsze informacje dotyczące leku. W każdej ulotce dołączonej do opakowania znajdują się szczegółowe zalecenia postępowania w przypadku np. pominięcia tabletki, które mogą czasami nieco odbiegać od ogólnie przyjętych zasad, w związku z czym, jej znajomość jest niezbędna.